Haptotherapie en Topsport
Haptonomische (top-)sportbegeleiding neemt een geheel eigen plaats in binnen de totale medische en psychologische begeleiding van de sporter. Inmiddels is de haptonomie uit zijn pionierstijd en is het een wel onderbouwd vakgebied geworden. Haptonomische begeleiding richt zich op de persoonlijke ontwikkeling van de sporter in de breedste zin van het woord, het grijpt aan op de persoon als geheel. Het gaat er bij haptonomische sportbegeleiding om hoe de sporter zichzelf ervaart en om het gevoel dat hij vóór zijn lichaam en ván zijn lichaam heeft. Daarmee gaat het verder dan het vergroten van spierkracht, conditie of lenigheid en ook het aanleren van psychologische vaardigheden. In de haptonomische begeleiding leert de sporter alle aspecten die hij ontwikkeld heeft samen te brengen tot één geheel. Dit draagt bij aan verbetering van prestaties en het optimaliseren van de aanwezige mogelijkheden en talenten.
De sportwereld is steeds meer een wereld waarin het gaat om grote belangen. De druk, vanuit de sporter zelf, maar meer en meer ook van de buitenwereld, neemt soms grote vormen aan. Op adequate wijze omgaan met deze vormen van druk kan slechts dan als de sporter zichzelf goed kent en de mogelijkheid heeft niet te bezwijken onder druk, maar juist optimaal te presteren met respect voor zijn lichaam.
Vaak is de sporter begonnen vanuit een lichamelijke behoefte aan bewegen en plezier. Aanvankelijk ervaart hij zijn lichaam als vanzelfsprekend en beleeft er genot aan. Met het toenemen van de prestatiedruk verandert er veel in de zogenaamde zelf-beleving van de topsporter. Het idee over zijn lichaam en zijn lichamelijkheid krijgt steeds meer een instrumenteel karakter. Dat wil zeggen dat de sporter zijn lichaam gaat ervaren als het instrument waarmee hij zijn doelstellingen kan bereiken en prestaties kan leveren. Met toenemende technische mogelijkheden, zowel in training als in medische begeleiding, gaat de sporter steeds meer vertrouwen op externe, objectieve meetresultaten en andere cognitieve informatie. Als dat de overhand krijgt verliest hij het gevoel voor zichzelf en zijn lichaam, en het vermogen daar op te vertrouwen. Daarnaast verliest hij voor een deel het contact met zijn eigen behoeftes, verlangens en grenzen.
Haptonomische begeleiding is gericht op het bewust maken van gevoelens en bevordert je lichaams- en zelfbesef. Ervaring en inzicht in de rol die gevoelens spelen geeft breedte en diepte aan je persoonlijke ontwikkeling en helpt bij het verhelderen van communicatie en samenwerkingsvormen.
Wanneer de sporter, een van binnenuit gevoeld, vertrouwen heeft in zichzelf, anderen en in het leven durft hij beter zijn mogelijkheden en beperkingen onder ogen te komen en zal hij beter om weten te gaan met het lief en leed van het (top-)sportleven. Een sporter kan zichzelf zijn en naar eigen vermogen presteren zonder zich geblokkeerd te voelen, wanneer hij durft te voelen wat hem bezighoudt, daar uitdrukking aan kan geven en daar ook zo veel vertrouwen in heeft ontwikkeld, dat hij ernaar gaat leven.
Kenmerkend voor een sporter in topvorm is dat hij volledig één is met zijn lichaam, teamgenoten en omgeving. In dat geval is er geen sprake van een lichaam dat je hebt (het anatomische lichaam), maar een lichaam dat je bent. Je leeft vanuit je lichamelijke aanwezigheid in de wereld precies zoals je bent. Populair gezegd: dicht bij jezelf en trouw aan wie je in wezen bent. Onder dergelijke omstandigheden lijken prestaties zich als vanzelf aan te dienen en doet de sporter precies dat wat nodig is om tot grote hoogte te komen zonder krampachtige cognitieve sturing.
Expertisegroep Haptotherapie en (Top)Prestaties – Versie 24-09-2012
Zo kwam een topvolleybalster met een ervaring uit haar dagelijks leven: “Ik vergelijk het wel eens met dansen waarbij je de passen vanuit het hoofd stuurt omdat je bang bent de verkeerde passen te maken. Zeker als er veel mensen kijken. Maar als ik, ondanks de druk van de buitenwereld, durf te vertrouwen op mezelf en gewoon de muziek binnenlaat gaat het dansen bijna vanzelf.”
De essentie van de haptonomische begeleiding is de sporter (weer) bewust te maken van zijn aangeboren vermogens om zichzelf te zijn en zichzelf te ervaren zoals hij is. Door middel van haptonomie leert de sporter weer gevoel te krijgen voor wat hem blokkeert of juist vrij maakt. Iemand die zich onbehaaglijk voelt door bijvoorbeeld angst, onveiligheid, irritatie of pijn trekt zich gevoelsmatig terug. Hij sluit zich af voor zijn eigen gevoelens en voor de wereld om hem heen en verstart en verkrampt. Jezelf afsluiten of (tijdelijk) terugtrekken is niet altijd slecht en soms zelfs wel nuttig, maar het kan ook leiden tot verharding of geblokkeerd voelen waarbij het soms niet meer lukt je weer open te stellen. Het gevolg is dat je meer ‘in je hoofd gaat zitten’ wat er toe leidt dat de motoriek van de sporter houteriger wordt (door neurofysiologische veranderingen) en hij de souplesse verliest. Het is evident dat daardoor de prestaties verminderen en kansen op blessures toenemen.
Specifiek bij de haptonomische begeleiding is de aanraking, deze is gebaseerd op het ervaren van jezelf in contact met de begeleider. Het is geen massage, maar je wordt wel (aan)geraakt. Je ervaart je lichaam en je gevoelens doordat de begeleider je in contact brengt met je lichaam. Daarbij wordt het lichaam niet aangeraakt als een machine die gerepareerd moet worden, maar als een mens van vlees en bloed die zich aangesproken voelt in wie hij is en wat hij doet in contact met een ander. Soms worden er oefeningen gedaan in de ruimte van de praktijk, maar vaker wordt er liggend op een behandelbank gewerkt. Alles wat er ervaren en gevoeld wordt is gespreksstof en geeft inzicht in je (gedrags-)patronen en overlevingsmechanismes.
Zo gaat de sporter in haptonomische begeleiding weer merken dát hij kan voelen en wát hij kan voelen. De sporter wordt er bewust van gemaakt wanneer hij de gevoelsverbinding verbreekt en dus uit contact gaat met zichzelf en de ander. Voor een sporter is het ook van belang te voelen waar hij in het veld staat ten opzichte van het doel of zijn medespelers of tegenstanders. Maar ook buiten het speelveld moet hij zich gevoelsmatig verhouden tot belangstellenden en belanghebbenden.
Een wielrenner zei ooit: “Je weet niet meer hoe je je verhoudt tot alles wat op je af komt. Je raakt jezelf een beetje kwijt.” Bij sporters die bloot staan aan vele vormen van externe en interne druk is dit geen vreemd fenomeen.
We onderscheiden niet alleen het gevoel wat de sporter over zichzelf en zijn lichaam heeft, maar ook gevoel voor de materialen die hij gebruikt en gevoel voor de ruimte waarin hij zich begeeft.
Zo is het voor een tennisser van groot belang zijn racket als het ware in zijn
lichaamsbewustzijn op te nemen (zijn lichaam als het ware te verlengen met een levenloos voorwerp).
Een toproeier: “Ik zat niet goed in mijn vel. Ik had veel aan mijn hoofd en kon daar niet los van komen. Doordat ik teveel in mijn kop zat realiseerde ik me dat de mij zo vertrouwde roeiriem opeens een ding werd, een obstakel waar ik last van had en niet bij me hoorde. Het werd bijna mijn vijand.”
Uiteraard kan zoiets grote invloed hebben op gezondheid en presteren.
De haptonomische visie gaat uit van het menselijke gevoelsleven in relatie tot het verstand en het gedrag. Daarmee voegt de haptonomische begeleiding iets toe aan de bestaande mogelijkheden, zoals sportgeneeskunde, fysiotherapie, sportpsychologie en bijvoorbeeld de voedingsdeskundige.
Daar waar het voelen ondergeschikt is geraakt aan de ratio raakt een persoon vervreemd van zichzelf. Doordat de haptonomie aangrijpt op de persoon als geheel, leert de sporter zichzelf als persoon beter kennen en erkennen in wie hij is. Door de karakteristieke aanraking van de haptonomische begeleider ervaart de sporter zijn lichaam niet langer als ‘ding’, maar wordt hij zichzelf weer bewust als geheel. Gevoelens van eigenheid en authenticiteit worden hierdoor hersteld en bevorderd.
Het zoeken naar een eigen evenwicht in zijn (top-)sportleven staat centraal, want juist dat verstevigt een gevoel van vertrouwen en zekerheid. Dit draagt bij aan het optimaliseren van de aanwezige mogelijkheden en talenten, en het verbeteren van prestaties.
De sporter ontdekt zijn eigen plek in de (sport-)wereld en hij kan daarin trouw kan blijven aan zichzelf. Onder alle omstandigheden.
Vragen waarmee sporters naar haptonomische sportbegeleiding gaan:
• Omgaan met druk van binnen of van buiten uit
• Piekeren, teveel (na-)denken: ‘teveel in hoofd zitten’
• Zich geblokkeerd voelen
• Dips in presteren, onderprestatie
• Het zit er wel in maar het komt er nog niet uit
• Verminderde lichamelijke en/of psychische belastbaarheid
• Hanteren van tegenslagen
• Motivatieproblemen
• Vormverlies
• Moeite met omgaan met grenzen en emoties
• Faalangst
• Omgaan met onbeteugelde emoties en inacceptabel gedrag
• Omgaan met drugs en doping
• Omgaan met herhaalde overbelasting blessures
• Samenwerken met anderen
• Omgaan met media en belanghebbenden
• Eigen keuzes maken die voor hem van belang zijn
Expertisegroep Haptotherapie en (Top)Prestaties:
- Anny Brienen
- Rene Steenbeek
- Sjoerd van Daalen
- Bob Boot
- Roel Klaassen
